Nə qədər qəribə də görünsə, bəzi ölkələrdə bir uşağın qanuni olaraq ikidən çox valideyni ola bilər. Məsələn, Kaliforniyada müəyyən hallarda bir uşağın qanuni olaraq dörd valideyni ola bilər. Bu, 2013-cü ildə ölkədə qəbul edilən qanun (Senate Bill 274) əsasında mümkün olub. Qanun uşağın rifahını qorumaq üçün qeyri-ənənəvi ailə strukturlarını hüquqi baxımdan tanımağa yönəlib.
Bu necə olur? Kaliforniya qanunları uşağın rifahını prioritet sayır və bu qanuna əsasən, bir uşağın üç və ya daha çox valideynə malik olması müəyyən hallar üçün qanuni əsasda mümkündür. Burada əsas şərt, əlavə valideynlərin uşağın rifahına töhfə verməsi və uşağın maraqlarına uyğun olmasıdır.
Mümkün vəziyyətlər kimi aşağıdakı hallar bunu meydana çıxara bilər:
1. Evlilikdən kənar əlaqələr: Uşaq bioloji olaraq iki nəfərin övladı ola bilər, amma uşağın rifahını təmin edən başqa bir şəxs və ya şəxslər də valideyn statusu ala bilər.
2. Ailə quruluşları: Eynicinsli ailələrdə və ya qeyri-ənənəvi münasibətlərdə bir neçə insan uşağın həyatında aktiv və davamlı şəkildə iştirak edə bilər.
3. Əvvəlki ailələr: Uşağın ögey valideynləri və ya digər hüquqi qəyyumları da əlavə valideyn statusu ala bilərlər, əgər məhkəmə bunun uşağın maraqları üçün zəruri olduğunu təsdiqləyərsə.
Uşağın daha çox valideynə malik olması məsələsini həll edərkən məhkəmənin nəzərdən keçirdiyi amillər isə aşağıdakılardır:
- Uşağın emosional və fiziki rifahı.
- Mövcud valideynlərlə əlaqənin sabitliyi.
- Hər bir potensial valideynin uşağın həyatında aktiv rolu.
Kaliforniyada qüvvədə olan bu qanun uşağın hüquqi himayəsini və rifahını daha yaxşı təmin etmək üçün qəbul edilib. Məsələn, əgər yalnız iki valideyn hüquqi status alsa və onlarla bağlı hər hansı bir problem (ölüm, boşanma və ya hüquqi mübahisə) yaranarsa, uşağın maraqları təhlükə altında qala bilər. Üç və ya dörd valideynin tanınması bu cür riskləri azaltmağa kömək edir.
Qeyd edək ki, dünya təcrübəsinə nəzər salsaq, görərik ki, digər ölkələr də uşağın bir neçə valideyni qanuni olaraq tanıyan qanunvericilik modellərinə malikdir.
Məsələn, Kanadanın Ontario əyalətində 2016-cı ildə "All Families Are Equal Act" adlı qanun qəbul edilib. Bu qanuna əsasən, uşaq qanuni olaraq dörd və ya daha çox valideynə sahib ola bilər. Xüsusilə eynicinsli ailələrdə və ya alternativ reproduktiv üsullarla (süni mayalanma və s.) dünyaya gəlmiş uşaqlar üçün bu hüquq tətbiq edilir.
Braziliyada da bəzi hallarda uşağın bir neçə valideyni tanınır. Məsələn, poliamorik münasibətlərdə (bir neçə şəxs arasında sevgi münasibətləri) yaşayan və uşağın həyatında fəal rol oynayan şəxslərin valideyn hüquqları məhkəmə yolu ilə tanına bilər. Bu, ölkə qanunvericiliyində "çoxtərəfli valideynlik" ("multiparentality") kimi tanınır.
Yeni Zelandiyaya gəldikdə, ölkədə məhkəmələr bəzi hallarda uşağın həyatında fəal iştirak edən bioloji olmayan şəxsləri də valideyn kimi tanıya bilər. Bu qərarlar əsasən uşağın maraqlarına əsaslanır.
Böyük Britaniya bir uşağın doğum şəhadətnaməsində üç valideynin adını göstərməyə icazə verir. Bu, əsasən süni mayalanma və ya eynicinsli ailələrdə donor iştirakını nəzərə alır. Məsələn, iki ana və bir sperm donor valideyn statusuna malik ola bilər.
Yunis Xəlilov
Hüquqşünas
Qeyd: Məqalə Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə və müsabiqə şərtlərinə uyğun olaraq “Gender, ailə və demoqrafiya məsələlərinin işıqlandırılması” mövzusunda hazırlanıb.
Mümkün vəziyyətlər kimi aşağıdakı hallar bunu meydana çıxara bilər:
1. Evlilikdən kənar əlaqələr: Uşaq bioloji olaraq iki nəfərin övladı ola bilər, amma uşağın rifahını təmin edən başqa bir şəxs və ya şəxslər də valideyn statusu ala bilər.
2. Ailə quruluşları: Eynicinsli ailələrdə və ya qeyri-ənənəvi münasibətlərdə bir neçə insan uşağın həyatında aktiv və davamlı şəkildə iştirak edə bilər.
3. Əvvəlki ailələr: Uşağın ögey valideynləri və ya digər hüquqi qəyyumları da əlavə valideyn statusu ala bilərlər, əgər məhkəmə bunun uşağın maraqları üçün zəruri olduğunu təsdiqləyərsə.
Uşağın daha çox valideynə malik olması məsələsini həll edərkən məhkəmənin nəzərdən keçirdiyi amillər isə aşağıdakılardır:
- Uşağın emosional və fiziki rifahı.
- Mövcud valideynlərlə əlaqənin sabitliyi.
- Hər bir potensial valideynin uşağın həyatında aktiv rolu.
Kaliforniyada qüvvədə olan bu qanun uşağın hüquqi himayəsini və rifahını daha yaxşı təmin etmək üçün qəbul edilib. Məsələn, əgər yalnız iki valideyn hüquqi status alsa və onlarla bağlı hər hansı bir problem (ölüm, boşanma və ya hüquqi mübahisə) yaranarsa, uşağın maraqları təhlükə altında qala bilər. Üç və ya dörd valideynin tanınması bu cür riskləri azaltmağa kömək edir.
Qeyd edək ki, dünya təcrübəsinə nəzər salsaq, görərik ki, digər ölkələr də uşağın bir neçə valideyni qanuni olaraq tanıyan qanunvericilik modellərinə malikdir.
Məsələn, Kanadanın Ontario əyalətində 2016-cı ildə "All Families Are Equal Act" adlı qanun qəbul edilib. Bu qanuna əsasən, uşaq qanuni olaraq dörd və ya daha çox valideynə sahib ola bilər. Xüsusilə eynicinsli ailələrdə və ya alternativ reproduktiv üsullarla (süni mayalanma və s.) dünyaya gəlmiş uşaqlar üçün bu hüquq tətbiq edilir.
Braziliyada da bəzi hallarda uşağın bir neçə valideyni tanınır. Məsələn, poliamorik münasibətlərdə (bir neçə şəxs arasında sevgi münasibətləri) yaşayan və uşağın həyatında fəal rol oynayan şəxslərin valideyn hüquqları məhkəmə yolu ilə tanına bilər. Bu, ölkə qanunvericiliyində "çoxtərəfli valideynlik" ("multiparentality") kimi tanınır.
Yeni Zelandiyaya gəldikdə, ölkədə məhkəmələr bəzi hallarda uşağın həyatında fəal iştirak edən bioloji olmayan şəxsləri də valideyn kimi tanıya bilər. Bu qərarlar əsasən uşağın maraqlarına əsaslanır.
Böyük Britaniya bir uşağın doğum şəhadətnaməsində üç valideynin adını göstərməyə icazə verir. Bu, əsasən süni mayalanma və ya eynicinsli ailələrdə donor iştirakını nəzərə alır. Məsələn, iki ana və bir sperm donor valideyn statusuna malik ola bilər.
Yunis Xəlilov
Hüquqşünas
Qeyd: Məqalə Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə və müsabiqə şərtlərinə uyğun olaraq “Gender, ailə və demoqrafiya məsələlərinin işıqlandırılması” mövzusunda hazırlanıb.
