Media üçün ölüm faktlarının təqdimatı zamanı ifadələrin düzgün seçilməsi böyük önəm daşıyır. İstifadə olunan sözlər həm xəbərin dəqiqliyini, həm də oxucunun mövzuya münasibətini formalaşdırır.
Bəs, ölüm faktlarını təqdim edərkən hansı hallarda “ölüb”, “həlak olub”, “dünyasını dəyişib” və “şəhid olub” ifadələrindən istifadə etmək doğru hesab olunur və onların seçimi necə əsaslandırılır?
Atatürk Mərkəzinin direktoru, akademik Nizami Cəfərov “Yeni Sabah”a açıqlamasında məsələyə belə aydınlıq gətirib:
“Ölüm ifadələrinin çox ciddi fərqləri var. “Ölüb” nisbətən, nisbətən yox, ümumiyyətlə, neytral sözdür. Neytral sözdür, amma bir az belə deyək ki, o, lazımı zəriflikdən uzaqdır da, çox konkret, kəsə və bir az kobud səslənir. Burada neytrallıq bir də ondan bilinir ki, bu, daha çox öz əcəli ilə ölüb, belə bu məzmundadır.
Amma onun qarşısında mütləq bir söz işlənməlidir. Məsələn, deyək ki, müharibədə ölüb, döyüşdə ölüb, ya aclıqdan ölüb, susuzluqdan ölüb və s. Onun qarşısında o söz işlənməlidir. Bu təyin işlənməlidir və bu da onun neytrallığını müəyyən mənada göstərir”.
“Həlak olub” ifadəsi mütləqdir. Qəzada, döyüşdə belə olmalıdır, bunun qarşısına təyin yazılmır, demək olar ki, yazılsa da, məsləhət görülmür. Məsələn, müharibədə həlak olub, maşın qəzasında həlak olub, təyyarə qəzasında həlak olub və s. Bu ifadə öz əcəli ilə ölmək deyil, hansısa xarici səbəbdən baş verən ölümdür. Amma, məsələn, xəstəlikdən ölənlər xəstəlikdən həlak olmazlar, çünki xəstəlik o insanın özünün təbiətidir. Yəni, özü ilə əlaqədar olmayan ölüm xaricdən olan təsir, təzyiq nəticəsində baş verirsə, ona “həlak olmaq” deyilir”, - deyə N.Cəfərov əlavə edib.
Akademik bildirib ki, “dünyasını dəyişmək” ifadəsi isə ölməyin effemistik və mədəni formasıdır:
“Bu, həm də “dünyadan köçmək”, “ömrünü sizə bağışlamaq” kimi frazeoloji birləşmələrlə ifadə olunur və vəziyyəti yumuşaldır.
“Şəhid olmaq” ifadəsi isə ilk növbədə din uğrunda, İslam dini uğrunda mübarizədə həlak olma mənasını daşıyır. Son dövrlərdə Azərbaycan dilində bu söz daha çox vətən uğrunda həlak olmaq mənasında işlənir. Yəni, müharibədə, din uğrunda, mübarizədə ölən şəxs şəhid sayılır. Əgər insan qalırsa, qələbə qazanırsa və ya məğlub olursa, bu zaman qazilik termini işlədilir. Daha çox qələbə qazananda döyüşçünün qazi olmaq hüququ var, məğlub olanda isə qazilik bir az yerində olmur”.
Həmçinin, o, vurğulayıb ki, qəsdən insan öldürmək mənasında “qətlə yetirilmək” ifadəsi istifadə olunur. Bu, artıq düşünülərək bir insanın digərini öldürməsi deməkdir:
“Beləliklə, ölüm ifadələri kontekstdən asılı olaraq neytral, dramatik, effemistik və ya qəhrəmanlıq yönümlü mənalar daşıya bilir. Müvafiq ifadənin seçimi xəbərin tonu və təqdimat məqsədinə uyğun olaraq dəyişir”.
