2003-cü ildə yaradılan Azərbaycan Mətbuat Şurasının əsas missiyalarından biri media vasitələrinin fəaliyyət sahələrində baş verən münaqişələrin məhkəməyəqədər həlli variantlarının araşdırılması, redaksiya əməkdaşlarının davranışı ilə əlaqədar verilmiş şikayətlərin qəbulu, öyrənilməsi və bununla bağlı qərarların çıxarılmasıdır.
Mətbuat Şurasının indiki rəhbər qurumları 2022-ci ilin sentyabr ayında formalaşıb. Son üç ildə Mətbuat Şurasına neçə şikayət daxil olub? Əvvəlki illərdə Mətbuat Şurasına şikayətlər sanki daha çox olardı. Hazırda ilk baxışdan belə bir təəssürat yaranır ki, elə bil son vaxtlar səngimə var, şikayətlər azalıb. Doğrudanmı belədir? Bu təəssürat nə dərəcədə əsaslıdır? Şikayətlər azalıbmı? Azalıbsa, bu, nə ilə bağlıdır: media ilə cəmiyyət arasında münaqişələr azalıb, ya Mətbuat Şurasına etimad?
Medianews.az bu suallarla Mətbuat Şurasının İdarə Heyətinin üzvü, Şikayətlər üzrə Komissiyanın sədri Səadət Məmmədovaya müraciət edib.
Səadət Məmmədova sayta açıqlamasında öncə şikayətlərin Şuraya daxil olması mexanizmini anladıb. Bildirib ki, şikayətlər Mətbuat Şurasının Şikayətlər üzrə Komissiyasına deyil, ümumən Mətbuat Şurasının özünə ünvanlanır: “Şuranın Nizamnamə tələblərinə uyğun olaraq həmin şikayətlərlə bağlı Katiblikdə araşdırma aparılır. Bu mərhələdə tərəflərlə əlaqə yaradılır və onlara mümkün həll variantları təklif edilir. Nə üçün belə edilir? Çünki son illərdə bir tendensiya müşahidə olunur. Çox vaxt şikayət müəlliflərinin tələbləri Mətbuat Şurasının səlahiyyətləri ilə üst-üstə düşmür və ya qismən üst-üstə düşür. Nəzərə alaq ki, 2003-cü ildən bu yana xeyli dəyişikliklər olub və Şura da fəaliyyətini buna uyğun qurur.
Mətbuat Şurası yarananda qəzetlər ön planda idi və şikayətlər də onlardan idi. İndi şikayətlərin böyük əksəriyyəti elektron resursların fəaliyyətindəndir. Şuradan cavabdeh kimi göstərilən media orqanının bloklanması tələbi irəli sürülür, yaxud digər hansısa hüquqi ölçü tədbirinin götürülməsi. Materialların tamamilə silinməsi də tələblər sırasındadır. Halbuki 2003-cü ildə belə tələblər mümkün deyildi.
Qəzet materiallarından şikayətlər konkret mahiyyət daşıyırdı. O zaman Katiblik narazılıq doğurmuş materialı əksər halda birbaşa Şikayətlər üzrə Komissiyanın iclasına çıxarırdı. Məlum idi ki, burada Şuranın görəcəyi iş təkzib və ya üzrxahlıqla bağlı haqlı tələbin yerinə yetirilməsinə, yaxud qarşı tərəfin mövqeyinin işıqlandırılmasına nail olmaqdır. Əlbəttə, bu, qərar şəklində olurdu. Yəni Şikayətlər üzrə Komissiya rəy verir və həmin rəy əsasında İdarə Heyəti qərara gəlirdi. Əksər vaxtlarda Komissiyanın rəyi ilə İdarə Heyətinin qərarı üst-üstə düşürdü.
İndi durum fərqlidir. Dediyim kimi, şikayətlərin əksəriyyəti elektron media resurslarının fəaliyyətindəndir. Onlarla iş təcrübəsi də başqadır. Məsələn, Şuraya şikayət daxil olur və həmin şikayətə Katiblikdə baxılır. Katiblik əvvəllərdə olduğu kimi, yenə də tərəflərlə əlaqə saxlayır və narazılığın motivini konkretləşdirir, eyni zamanda tərəflərə özünün səlahiyyətini izah edir. Aydındır ki, Mətbuat Şurası hansısa saytı bağlaya, cərimələyə bilməz.
Digər yandan, Katiblik tərəflər arasında təmas yaradarkən, çox vaxt şikayətçi ilə cavabdeh arasında razılıq əldə olunur. Deyək ki, sayt anlayır ki, verdiyi material tam yanlışdır, onu silir. Ancaq bunu Şuranın tələbi kimi yox, cavabdeh media orqanının özünün gəldiyi doğru nəticə kimi qiymətləndirək. Yaxud materialda düzəliş etməyi götürək.
Yəni əgər bu şəkildə problemi həll etmək mümkündürsə, o zaman məsələni Şikayətlər üzrə Komissiyanın iclasına çıxarmağa ehtiyac qalmır və Katiblik bu barədə komissiya üzvlərinə məlumat verir. Yekun məlumat isə İdarə Heyətinə təqdim olunur”.
Şuraya şifahi şəkildə edilən şikayətlərin sayının daha çox olduğunu vurğulayan Səadət Məmmədova bildirib: “Katiblik demək olar hər gün azı 3-4 telefon zəngini cavablandırır, qarşı tərəflə əlaqə saxlayır. Məsələn, deyək ki, avtomobil qəzası baş verir və kimsə həyatını itirir. Saytlarda bu hadisə “Yanaraq öldü” şəklində təqdim olunur. Bu başlığı həyatını itirmiş şəxsin anası oxuyur və Şuraya zəng edib etirazını bildirir. Özü də çox emosional şəkildə. Halbuki hadisə həqiqətən baş verib. Həmin şəxs də məhz yazıldığı kimi dünyasını dəyişib. Ancaq burada durumun həssaslığı nəzərə alınmalıdır. Katiblik əməkdaşları təxminən 10-15 sayta zəng edib başlığın yumşaldılması istiqamətində söhbətlər aparır. Yəni 2003-cü ildə bəlli bir qəzet materialı, bəlli bir narazılıq doğurmuş motiv var idi. Göründüyü kimi, indi bir çox narazılıqlar ayrı-ayrı detallardadır.
Əlbəttə, biz fəaliyyəti narazılıq doğurmuş konkret media orqanının hansı peşə prinsipini pozduğunu bilirik və ona bu barədə məlumat veririk. Bir halda ki, narazılığın dərhal aradan qaldırılması mümkündür və bu, şikayətçini də təmin edir, bilavasitə peşə pozuntusu barədə qərar çıxarıb, belə demək mümkünsə, məsələni rəsmiləşdirmək də yerinə düşmür. Media orqanı səhvini anlayırsa, tədbir görürsə və gördüyü tədbir şikayətçini də qane edirsə, qərar çıxarmaqla həmin media orqanını cəzalandırırmış kimi davranmağa, müəyyən mənada əlavə qıcıq yaratmağa nə ehtiyac var? Əsas olan cəmiyyətlə media arasında körpünün yaradılmasıdırsa, mövcud müstəvidəki gərginliklərin aradan qaldırılmasıdırsa, Mətbuat Şurası buna yönələn fəaliyyət göstərir. Hətta deyərdim ki, əvvəlki illərdən fərqli olaraq indi Şuraya etimad daha çoxdur”.
Mətbuat Şurasının tövsiyələrindən nəticə çıxarmayanların da olduğunu söyləyən Səadət Məmmədova deyib ki, belələri ilə bağlı Şuranın İdarə Heyəti qərar qəbul edir: “2022-ci ildən indiyədək olan zaman kəsiyini soruşursunuzsa, həmin qərarlar Şuranın Presscouncil.az saytının “Qərarlar” bölməsində yerləşdirilib. Qərarların sayı 20-dir. Ümumən şikayətlərin sayına gəldikdə, 2022-ci ildə bu rəqəm 15, 2023-cü ildə 14, 2024-cü ildə 18 olub. 2025-ci ildə isə 15-dən çoxdur. Təsəvvür edin ki, şikayət mahiyyəti daşıyan şifahi müraciətlərin sayı rəsmən qeydə alınmış statistikadakı saydan 3 dəfə çoxdur”.
Səadət Məmmədovanın sözlərinə görə, ümumiyyətlə, statistikadan daha çox şikayətlərin məzmununa diqqət etsək, Mətbuat Şurasına etimadın artdığını görmək olar.
Nahidə Vahidqızı,
Medianews.az
