Biz bu imtahanlarla nəyi ölçürük?

Ali məktəblərə qəbul imtahanları, zamanla dəyişən cəmiyyətlərin təhsil sisteminə olan baxışını əks etdirən ən həssas göstəricilərdən biridir. Amma sual açıq qalır: “Biz bu imtahanlarla nəyi ölçürük?” Britaniyalı təhsil tədqiqatçısı Ken Robinson yazırdı: “Standart testlər uşaqların müxtəlif zəka formalarını deyil, yalnız yaddaşı və sürətli cavabvermə qabiliyyətini ölçür.” (The Element, 2009) Yapon təhsil sistemini araşdıran professor Makoto Kobayashi qeyd edir ki: “Ali məktəblərə qəbul imtahanları əslində təhsil sisteminin yaralarına plastır yapışdırmaq cəhdidir, çünki məktəb müddətində əldə edilən bacarıqları deyil, imtahan üçün öyrədilmiş davranışları ölçür.” (Asia Pacific Education Review, 2018) UNESCO-nun 2022-ci il hesabatında vurğulanır: “Ali təhsil müəssisələrinə qəbul meyarları daha inklüziv və çoxölçülü olmalıdır. Tək imtahanla tələbənin potensialını müəyyən etmək qeyri-mümkündür.” (Reimagining our Futures Together: A new social contract for education, UNESCO, 2022) Təhsil fəlsəfəsi üzrə dünyaca məşhur amerikalı alim John Dewey isə bir əsr əvvəl deyirdi: “Əgər təhsil həyat üçün hazırlıqdırsa, o zaman testlər həyatın mürəkkəbliyini yox, sadələşdirilmiş formalarını əks etdirirsə, biz gələcəyin qurucularını yanlış istiqamətə yönəldirik.” (Democracy and Education, 1916) Və nəhayət, OECD 2023 hesabatında yazılır: “Ən uğurlu təhsil sistemləri qəbul imtahanlarını inkişaf etdirərkən yalnız bilik yox, düşünmə, problem həll etmə və sosial emosional bacarıqları da ölçən formatlara üstünlük verir.” (OECD Education at a Glance 2023) İmtahan mərkəzləri və təhsil qurumları bir sualı cavablamalıdır: “Bu testlər şagirdin potensialını, yoxsa sistemin mexaniki məntiqini ölçür?” Sonda qeyd etmək yerinə düşər ki, əgər biz ali təhsil sistemində ədalət, şəffaflıq və potensiala uyğun seçim istəyiriksə, imtahanları yenidən düşünməliyik – ölçmək üçün deyil, dəyərləndirmək üçün. Kamran Əsədov, Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Təhsildə Təhlil və Kommunikasiyalar Mərkəzinin direktoru