Media
Uşaqlar çirklənməyi sevirlər. Palçıqlı gölməçələr ayaqqabılarını necə geyinməsindən, paltarlarının rəngindən asılı olmayaraq uşaqları maqnit kimi cəlb edir. Əslində, çirklənmə onların sağlamlığına da böyük təsir göstərir.
Medianews.az bildirir ki, valideynlər uşaqlara nə qədər “Çirklənməyin!” desələr də, onlar istər tarlada qaçsınlar, istər ağaclara dırmaşsınlar, istər palçıqlı gölməçələrdə kürəkənləri tutmağa çalışsınlar, gün bitməmiş ağ paltarlarının qəhvəyi rəngə çevrilməsi qaçılmazdır.
Bu gün bir çox valideynlər gizli şəkildə uşaqlarının bir az çirklənməsini istəyirlər. Urbanizasiyanın artması və kompüter oyunları və sosial medianın cəlbediciliyi səbəbindən onların təbiətlə təması keçmişə nisbətən çox məhduddur. Onların bir çoxunun üstünə palçıq vurmağa belə imkanı yoxdur.
Son araşdırmaya görə, çöldəki palçıq və torpaq immunitet sistemini öyrədən dost mikroorqanizmlərlə doludur. Bu, allergiya, astma, hətta depressiya və narahatlıq pozğunluqları da daxil olmaqla bir çox xəstəliyə qarşı müqaviməti təmin edir.
Uşaqların çöldə oynamasının psixoloji faydaları hamıya məlumdur. Beynimiz təbii olaraq inkişaf edib və idrak sistemlərimiz açıq havaya daha uyğundur.
Bu o deməkdir ki, təbii mühitlər beyin daha yorğun olduqda və asanlıqla tapıldıqda zehnimizi doldurmaq üçün lazımi səviyyədə stimul verir.
Bu nəzəriyyəni dəstəkləyən 2009-cu ildə edilən bir araşdırma göstərdi ki, diqqət çatışmazlığı hiperaktivlik pozuqluğu (DEHB) olan uşaqlar parkda 20 dəqiqə gəzdikdə, şəhər şəraitində 20 dəqiqə gəzdiklərindən daha yaxşı diqqəti cəmləyə bilirlər. Çünki həyat yoldaşı ilə yaxın olmaq onların şüurlarına da müsbət təsir edirdi. Tədqiqatçılar, DEHB olan uşaqlarda “təbiət dozalarının” istifadəsinin bu uşaqları dəstəkləmək üçün təhlükəsiz və daha əlçatan bir üsul olduğunu söyləyib.
Bu terapevtik təsirlərə əlavə olaraq, çöldə oynamaq da dəyərli öyrənmə təcrübələri təmin edə bilər. İtaliyanın Palermo Universitetinin uşaq neyropsixiatriya mütəxəssisi və müəllimi Françesko Vitrano bu növ terapiyanın tətbiqində təcrübəlidir. Məsələn, Vitrano deyir ki, palçıq və qum kimi materialların yoğrulması və formalaşdırılması uşaqların hisslərini və sensorimotor inkişafı kimi tanınan hərəkət qarşılıqlı təsirlərini yaxşılaşdırır. Bu, uşağa tədricən bədən dilini anlamağa kömək edir.
Sinifdən və evdən kənarda keçirilən bu cür fəaliyyətlər də uşaqlara başqa şəraitdə qarşılaşması çətin olan duyğuların öhdəsindən gəlməyə kömək edir. Qum və kiçik fiqurlardan istifadə edilən “Qum nimçəsi terapiyası” emosional vəziyyətlərini sözlə ifadə etməkdə çətinlik çəkən uşaqlar tərəfindən qəbul edilən bir üsuldur.
Uşağın fiziki sağlamlığını nəzərə alsaq, çöldə oynamağın əsas faydası idmandır. Bir uşağın geniş açıq yerlərdə güc və dözümlülük inkişaf etdirməsi daha asandır, bu da piylənmə riskini azaldır.
Amma son tapıntılara əsasən, uşaqların təbii mühitdə oynamasının daha çox üstünlükləri var.
Yeni tədqiqat 1980-ci illərdə ilk dəfə irəli sürülmüş “gigiyena fərziyyəsi”nə yeni baxış təqdim edir. Bu fikrə görə, 20-ci əsrdə uşaqlıq infeksiyalarının kütləvi şəkildə azalması insanların immun sistemlərinə arzuolunmaz təsir göstərmiş və onlar ən kiçik stimullara belə həddindən artıq reaksiya verməyə başlamışlar. Nəticədə astma, ot qızdırması və qida allergiyası hallarında artım müşahidə olunub.
Bu gün bir çox elm adamı gigiyena fərziyyəsi terminindən istifadə etməyi sevmir, çünki bu, əllərin yuyulması kimi vacib davranışlardan çəkindirə bilər. Kolorado Universitetində tamamlayıcı fiziologiya professoru Kristofer Louri deyir: “Bu, ictimai sağlamlıq baxımından çox problemlidir”.
Bunun əvəzinə, uşaqları xəstələndirənlərin deyil, yoluxucu olmayan orqanizmlərin vacib olduğu düşünülür. Onlar əsasən zərərsizdirlər və immunitet sistemini potensial işğalçıya həddən artıq reaksiya vermədən daha mülayim reaksiya verməyə öyrədilir.
Ən əsası, bu köhnə dostlarla təbiətdə vaxt keçirəndə bədənimiz görüşür. Urbanizasiyanın yayılması və açıq havada oyunların azalması ilə bir çox uşaq hazırda onlara məruz qalmır. Bu o deməkdir ki, onların immun sistemləri istənilən təhlükəyə daha həssasdır və həddindən artıq reaksiya verə bilər.
Bağırsaqlarımızdakı dost mikroblar sağlamlığımızı yaxşılaşdıra bilər və dərimizlə təmasda da aktivləşə bilər.
Müxtəlif tədqiqatlar bu fikri dəstəkləyir. Təsərrüfatlarda böyüyənlərin astma, allergiya və Crohn xəstəliyi kimi immunitet sistemi xəstəlikləri ilə qarşılaşma ehtimalı daha azdır. Görünür, bu, onların uşaqlıq illərində immunitet sisteminin daha effektiv tənzimlənməsinə imkan verən daha geniş çeşidli orqanizmlərlə kənd mühitində qarşılaşdıqları üçün baş verir.
Bu mikroblar immunitet sisteminin sağlam stimullaşdırılmasını təmin edir və bunu əsasən həzm sistemi sayəsində edir. Məlumdur ki, bağırsaqdakı dost mikroblar sağlamlığımızı bir çox cəhətdən yaxşılaşdırır. Ancaq palçıq müalicələrinin sağlamlığa necə təsir etdiyi ilə bağlı araşdırmalar aparan italyan həkim Michele Antonelli, onların dərimiz vasitəsilə də təsir etdiyini bildirir.
Dərimizdə bir çox növ mikrob olduğunu deyən Antonelli, atopik dermatit və sedef kimi problemlərin dəridəki orqanizm topluluğunun zəifləməsi nəticəsində yarana biləcəyini bildirir. Mikrob müxtəlifliyi hətta romatoid artrit kimi xəstəliklərlə də əlaqələndirilir və Antonelli deyir: “Bu mikroorqanizmlər bir çox əsas xroniki xəstəliklərdə mühüm rol oynaya bilər”.
Daha da təəccüblüdür ki, təbiətin dost mikroorqanizmləri bədənin stresə reaksiyasını belə azalda bilər.
Biz təhlükə hiss etdikdə, immunitet sistemi bədəndə iltihabı artırmağa başlayır. İltihab orqanizmin infeksiyaya qarşı ilk müdafiə vasitələrindən biri olduğundan, bu cavab bədəni üzləşdiyimiz təhlükədən fiziki zədələrdən qorumaq üçün inkişaf etmişdir. Ancaq bu gün insanların üzləşdiyi stress növlərinə qarşı daha az işləyir.
Qeyd edək ki, uşaqlıq illərini kənd yerlərində keçirənlər, izdiham qarşısında danışmaq kimi stresli hadisələrə daha həssas reaksiya verirlər və şəhərlərdə böyüyənlərə nisbətən daha az interleykin 6 kimi iltihablı molekullar istehsal edirlər.
