Prezident yanında Təhlükəsizlik və Xarici Siyasət Komitəsinin üzvü, Türkiyə-Azərbaycan Dostluq Əməkdaşlıq və Həmrəylik Fondunun prezidenti Prof. Dr. Aygün Attar, “Xocalıya Ədalət!” sərlövhəli məqaləsində o, ermənilərin dəhşətli qırğınından yazıb.
Medianews.az xəbər verir ki, “Xocalı Soyqırımı hekayəsi 19-cu əsrin sonundan 20-ci əsrin əvvəllərinə qədər uzanır. 19-cu əsrin sonu və 20-ci əsrin sonu Qafqazda, xüsusən Azərbaycanda, Qərbi Azərbaycanda (keçmiş Revan-indiki Ermənistan) ) və Şərqi Anadolu, böyük və Təəssüf ki, Qərb tarixçiləri bu soyqırım üzərində dayanmadılar, lakin qanlı tarixlə bağlı kifayət qədər araşdırma aparılmaması da milli tarixşünaslığımızın əsas çatışmazlığıdır.
Ermənilər 1880-1920-ci illərdə Anadoluda, 1905-1906-cı illərdə, 1918-1920-ci illərdə Qərbi Azərbaycanda və Azərbaycanda yüz minlərlə türkü amansızcasına qətlə yetirmişlər.
1878-ci il Berlin danışıqlarında Rusiyanın təkidinə baxmayaraq, ermənilərin gözləntiləri ciddi qəbul edilmədikdə, həm Qafqazda, həm də Şərqi Anadoluda olan komitələrin hərbi qüvvələri Osmanlıya qarşı üsyanlar başlatmaq və türklərə qarşı zorakılığa əl atmaq üçün böyük ölçüdə Anadoluya köçüblər. Bu vəziyyət 1903-cü ilə qədər davam edib. Komitələrin təşkilatlanma, təşkilatlanma, pul və silah yönümünü erməni partiyaları və bu partiyalara gizli şəkildə pul köçürən erməni burjuaziyası, tacirləri və rus inzibatçıları ediblər.
Bunlardan ən mühümü Tiflisdəki Erməni İnqilabi Federasiyası – Daşnaksütyun idi. Anadolunun altı şərq vilayətində erməni dövləti qurmağı planlaşdıran Taşnaksütyun bu niyyətinə çatmaq üçün çoxşaxəli kimlikdən yapışıb. Onlar millətçi diskursda olsalar da, son məqsədlərinə çatmaq üçün özlərindən daha çox sol olduqlarını bəyan edən Hınçak Partiyası ilə, ümumiyyətlə, bütün erməni partiya və təşkilatları ilə bağlı idilər. Onları birləşdirən “Böyük Ermənistan” ideologiyası aludə idi.
Rusiyaya arxalanaraq Osmanlını kürəyindən bıçaqlayan terror fəaliyyətlərinə dəstək verən Erməni kilsəsinə ən böyük zərbə çar Nikolaydan gəlib. Çar Rusiyası 1903-cü ildə verdiyi qərarla Qriqoryan kilsəsinə məxsus vəqf torpaqlarını müsadirə edib. Erməni hərbi və siyasi təşkilatlarının əhəmiyyətli hissəsinin Anadoludan Qafqaza köçməsinə səbəb olan bu qərarla çar idarəsi bir daşla iki quş vurmağı qarşısına məqsəd qoymuş və müvəffəqiyyət qazanmışdır. Yəni Rusiya bu dövrlərdə içində olduğu etnik kimliklərin milli oyanmasının yaratdığı böhrandan qurtulmaq üçün onu işə salacaq qüvvələri parçalamağı qarşısına məqsəd qoymuşdu.
Bu dövrdə Qafqazda baş verən və dövrün tarix kitablarında müsəlman-erməni münaqişəsi adlandırılan hadisə, Qərbi Rusiya və Polşada ortaya çıxan etnik problemlər çarlığın “uğurlu” daxili siyasətinin məhsulu idi. Kilsə probleminə görə ona qarşı çıxan erməni komitəsi üzvlərinin nifrəti Rusiya müsəlmanları arasında maarifləndirmə işlərinin artmasının qarşısını ala bilərdi. Ermənilərin çarizmə nifrəti Azərbaycan türklərinə qarşı yönəlmişdi. Artıq Osmanlıya qarşı formalaşan nifrət bu dəfə Azərbaycan türklərinə qarşı yönəldi. Növbəti əsrə qədər Qafqaz, İran və Rusiyadakı erməni təşkilatlarının bütün qrupları Anadoluda vahid bir qurum kimi fəaliyyət göstərirdilər. Onlar 1903-cü ildən sonra Bakıda eyni təşkilati strukturu işləyib hazırlamışlar.
Hadisələrin şəxsən şahidi olmuş 20-ci əsrin tanınmış ziyalısı Mir Mövsüm Nəvvabın (uzun müddətdir qadağan olunmuş) həmin günlərə işıq salan əsərində söylədiklərinə görə, əhalinin sıx toplaşdığı şəhər və qəsəbələrdə erməni silahlı dəstələri var idi. Nəvvabın qeydi 1880-ci ildən əvvəl və Osmanlı torpaqlarında baş vermiş erməni hadisələrindən əvvəl baş vermiş hadisələrlə bağlı Osmanlı qeydlərindəki məlumatları təsdiq edir. Bu, ermənilərin türklərə qarşı soyqırımı planını həyata keçirməyə əvvəlcədən nə qədər hazır olduqlarını sübut edir.
Rəvan xanlığına (sonralar İrəvan quberniyası adlandırılacaq) İrəvan, Eçmidzin, Yeni Bayazit, Aleksandrapol, Zəngəzur, Qazaq-Dilican və Lori-Ləmbek bölgələri daxil idi. Məşhur erməni tarixçisi Kodkadyanın 1932-ci ildə İrəvanda nəşr olunmuş “Sovet Ermənistanının əhalisi” kitabının 162 səhifəsindəki məlumatlara və həmin dövrün bütün rəsmi mənbələrinə əsasən, bu bölgələrin hamısında 2310 yaşayış məntəqəsindən 2000-ü türk olub.
1986-cı ildə İrəvanda nəşr olunan “Ermənistan və ətraf vilayətlərin toponimi” lüğətinin I-IV cildlərində yazılıb ki, indiki Ermənistan bölgəsinin 70 faizində yüz il bundan əvvəl türklər yaşayırdı.
Bəs bu türklər harada idi? Hara getdilər? Aşıq Əlinin sazını, Aşıq Ələsgərin sözünü, Dədəm Qorqudun vətəndən ayrılmama nəsihətini, qədim türk yurdu olan yüz illərlə sırğa kimi daşıyaraq niyə getdilər?
Nəvvabın “1905-1906 vilayətlərində Erməni-Müsəlman işi, Deportasiya” kitabının 45-46-cı səhifələrində “İrəvan erməniləri Anadolu mənşəli olduqları üçün türklərə qarşı kin-küdurətin təsiri altında idilər” ifadəsi, həmin Türkiyədə erməni əhalisinin qırıldığını və məhv edildiyini deyən cavabdır. İfadədən də anlaşıldığı kimi, Anadoludan köçən ermənilərin əhəmiyyətli bir hissəsi Rusiyanın istəyinə uyğun olaraq qədim türk yurdu Rəvanda, bir qismi isə Azərbaycanda Qarabağda məskunlaşmışdır.
Bu torpaqlarda yaşayan türklər isə çar Rusiyasını arxalarına alan silahlı erməni quldur dəstələrinin qurbanı olublar.
Mehmet Sait Ordubadi də “Qanlı illər” adını verdiyi 245 məktub və mətbuatdan topladığı sənəd və məlumatlar əsasında yazdığı kitabında yüz il əvvəl baş vermiş və aylarla davam edən türk soyqırımını ətraflı təsvir etmişdir.
Gənclərin işgəncə ilə başlarının kəsilməsi, gözlərinin oyulması, diri insanların qarnını deşərək itlərin qabağına atılması, itlərin bağırsaqlarını cırmasına tamaşa edən erməni terrorçu dəstələrinin hiddətləndiyi bildirilir.
1905-1906-cı illər. Soyqırıma məruz qalan türk, bu vəhşiliyi törədən ermənilər.
Andranik adlı qatilin hamilə müsəlman türk qadınlarının kürəyinə qaynar samovar bağlaması, qanqsterləri ilə cinsiyyəti ilə bağlı mərc etməkdən həzz alması kimi ötən əsrin əvvəllərində Anadoluda törədilən çoxsaylı vəhşiliklərdən biridir.
Düz yüz il əvvəl Bakıda ermənilərin türklərə qarşı törətdiyi dəhşətli soyqırımının şahidlərindən biri olan rus polkovniki Kulqe öz məruzəsində belə ifadə edib: “Ermənilər heç kimə rəhm etmədən onların əlinə keçən müsəlmanları kütləvi şəkildə qırıblar. Qadınları çılpaq halda divarlara mıxlayıblar. Başqa yerdə gözləri kəsilmiş, qulaqları, burunları ilə dolu otaq var idi. Bakının küçələri az qala çılpaqlarla dolub-daşırdı. Hacı Əmirin onunla birlikdə evdə olan 80 yaşlı anası, 60-70 yaşlı qadınları vəhşicəsinə qətlə yetiriblər, evin gənc gəlinini diri-diri divara bağlayıblar. Uşaqların meyitləri itlərin qarşısına atırdılar”.
Qəzəblənən ermənilər şəhərin tarixi abidələrini qarət edib, məscidləri, vəqfləri, “Açıq söz” və “Kaspi” qəzetlərinin mətbəələrini yandırıblar.
1918-ci il
Bu soyqırımla bağlı bütün protokol və sənədlər Azərbaycan Dövlət Arxivində, Rəsmi sənədlərdə mövcuddur.
Qafqaz İslam Ordusunun Azərbaycan Milli Hökumətinin dəvəti ilə Bakıya gəlişi və rusların ermənilərdən həmişə olduğu kimi istifadə edərək, onları cındır kimi ortada qoyması ilə Azərbaycanda qan tökülməsi dayandı.
Mehmetçinin, Nuri Paşanın, Xəlil Paşanın, Mürsəl Paşanın qardaş yardımı sovet dövrünə baxmayaraq Azərbaycanda nəsildən-nəslə ötürülən qəhrəmanlıq hekayəsinə çevrilərək Türkiyə ilə Azərbaycan arasında heç bir gücün zərər verə bilməyəcəyi könül körpüsünün möhkəm təməlinə çevrildi.
1922-ci il
Sovet İttifaqının qapalı idarəetmə sistemindən və istibdadından istifadə edən daşnaklar Türkiyəyə qarşı kin və kinlərinin qisasını rusların köməyi ilə Azərbaycandan aldılar.
Azərbaycan sovet hakimiyyəti altına düşəndə onun ərazisi 114 min kvadratkilometr idisə, 1991-ci ildə ikinci dəfə müstəqil olduqdan sonra bu rəqəm 81,6 min kvadrat kilometrə qədər azaldı və sovet rejimi Azərbaycan torpaqlarını Ermənistana verdi.
Asiya ilə Avropa arasında strateji mövqeyə malik olan Zəngəzur Azərbaycanın sovet işğalına məruz qaldığı illərdə alınaraq ermənilərə verildiyi üçün Türkiyə ilə Azərbaycan arasında məcburi dəhliz salınaraq avtomobil nəqliyyatının qarşısı alınıb. Şüurlu şəkildə əbədi Azərbaycan torpağı olan Qarabağ bufer kimi ermənilərin məskəninə çevrilib.
Sovetlərin “ictimai ədalət” adlanan hökmü nəticəsində Qərbi Azərbaycanda yaşayan türklər öz torpaqlarından didərgin salınmış, qədim türk yurdu Rəvanda əvvəlcə azlıq, sonra isə vətəndaşlar olan azərbaycanlılar zülmə məhkum edilmişlər. 1987-1989-cu illərdə rəsmi şəkildə həyata keçirilən soyqırım nəticəsində Ağrı dağını keçərək qaçaqmalçılıq yolu ilə aparılıb Türkiyəyə gələrkən Azərbaycanla üz-üzə qalıblar. Canını qurtaran 250 min nəfərdən bir çoxu yolda öldürülmüş, bəziləri ermənilər tərəfindən diri-diri nəhəng borulara doldurulmuş, hər iki tərəf bağlanaraq işgəncələrə məruz qalmışdır.
Və Xocalı
Günahsız körpələr vəhşicəsinə qətlə yetirilir, nəinki silahın süngüsünü görməmək üçün balaca əlləri ilə gözlərini yuman körpənin bədəni, hətta gözlərini bağlayan kiçik barmaqları belə deşik-deşik, 7-8 yaşlı qızlar dəstə-dəstə zorlanırlar, 12 yaşlı uşaq mıxlanaraq işgəncələrə tab gətirə bimir. 1992-ci il Türk soyqırımı ili, saatların saxlandığı, qarnının deşildiyi, gözünün oyulduğu, məcbur edilən gənc bacısını özünü boğaraq zorlayıb, hətta meyitləri də ağlasığmaz şəkildə parçalayıb.
Ermənilər 31 il əvvəl dünyanı biabır edən bu soyqırımı Azərbaycanın günahsız və silahsız bir şəhərində törədiblər.
Düz yüz il əvvəl Bakıda, Vanda, Rəvanda, Gəncədə, İğdırda, Ərzurumda, Qubada, Şamaxıda, Urmiyada, Səlmasda və daha bir çox yerlərdə yaşayan məsum türklər öz xalqına etdikləri kimi.
Onlar Xocalı soyqırımını içlərində topladıqları kinlə törətdilər.
Müsahibələrdə Anadoluda türk vəhşilikləri törədən lənətə gəlmiş babalarının Qərbdə ağızlarından şıltaqlıq etdiyi kimi, Xocalı Soyqırımından da yüz il əvvəl türklərə qarşı törətdikləri işgəncələrlə bağlı xatirələr dərc etdirdikləri kimi, sanki bir fərasət kimi danışırdılar.
Amma nədənsə Qərb erməni qanqsterlərinin özləri tərəfindən yazılmış, az qala etirafa oxşayan bir sənəd olan o çap olunmuş kitabları, ermənilərin türklərə qarşı törətdikləri qətllərin qəhrəmanlıq kimi qələmə verildiyi qəzet müsahibələrini dəlil hesab etmirdi.
Zori Balayan, Silva Kapitukyan, Serj Sarkisyan… Çirkli, iyrənc və çirkin əməllərinə görə tarix qarşısında hərbi cinayətkar kimi mühakimə olunacaqsan. Sənə həmişə lənət oxunacaq.
Xocalı soyqırımdır.
Xocalı bəyaz qar üzərində günahsız körpələrdən axan qanın silinməz dərinliklə yerin lap ürəyinə “ədalət” sözünü çəkdiyi mənzərədir.
Əlindəki dəsmalı, ağlayan gözləri və çarəsiz yalvarışları ilə nəslini qıranların cəzasını tələb edən, önündə oğlunun başı kəsilən analar, 31-ci ildir ağlayan analar.
Boş qəbir qazıb əsir yolunu gözləyən analar üçün,
Ədalətli dünya üçün
Xocalıya ədalət deməyə hazırsınızmı?
Prof. Dr. Aygün Attar
Türkiyə-Azərbaycan Dostluq Əməkdaşlıq və Həmrəylik Fondunun prezidenti
Prezidentin Təhlükəsizlik və Xarici Siyasət Komitəsinin üzvü
Medianews.az