Dünyanın hər yerində insanlar müxtəlif mədəniyyətlərdən, coğrafiyalardan və dil qruplarından gəlirlər. Bu fərqlər insanların adlarına da təsir edir. Bəzi hallarda müəyyən adlar, xüsusən də Qərb mənşəli və ya ümumi istifadə adları daha çox tanınır və onlara üstünlük verilir. Bu vəziyyət mədəni, tarixi və qlobal amillərlə bağlıdır. İnsanlar müxtəlif səbəblərdən xarici adlara daha çox maraq göstərə bilər. Ancaq bu vəziyyətlə bağlı tənqidlər də var. Bəziləri iddia edirlər ki, bu seçim mədəni müxtəlifliyə məhəl qoymur, yerli adların və mədəni ifadələrin əhəmiyyətini azaldır və qlobal bərabərsizlikləri gücləndirir. Onlar vurğulayırlar ki, müxtəlif mədəniyyətlərin, onların adlarının və ifadələrinin bütün dünyada bərabər şəkildə qiymətləndirilməsi və tanınması üçün səylər göstərilməlidir. Nəticədə, mədəni, tarixi və qlobal amillərin qarşılıqlı təsiri nəticəsində əcnəbi adlara maraq və üstünlüklər meydana çıxır. Bu, mədəni müxtəlifliyin başa düşülməsi və qiymətləndirilməsi haqqında məlumatlılığın artırılması baxımından mühüm müzakirə mövzusudur.
Bu məsələ barədə dilçilər Medianews.az-a danışıb. Onlar bildirir ki, Azərbaycanda əcnəbi adların çoxluğu bir çox mədəni və linqvistik faydalar, bununla yanaşı bəzi çətinliklər də gətirə bilər:
“Əsas üstünlüklərdən biri qloballaşmanın və beynəlxalq münasibətlərin yüksəlişi ilə insanların müxtəlif mədəniyyətlərlə daha çox təmasda olmasına imkan verməsidir. Xarici adlar xarici dillərdə anlayışları və texniki terminləri ifadə etmək üçün istifadə olunur və bu, beynəlxalq ticarət, turizm, təhsil və elm kimi sahələrdə xüsusilə vacibdir. Xarici adlar sayəsində fərqli mədəniyyətlər və dil qrupları arasında daha effektiv ünsiyyətə nail olmaq olar.
Bundan əlavə, əcnəbi adlar mədəni zənginliyi artıra və fərdlərə fərqli mədəniyyətləri daha yaxından tanımaq imkanı verə bilər. Xarici adlar və terminlər Azərbaycan xalqına dünyada gedən prosesləri izləməyə, beynəlxalq ədəbiyyatı anlamağa və beynəlxalq platformalarda fəal iştirak etməyə kömək edir.
Bununla belə, xarici adların həddindən artıq istifadəsi bəzi çətinliklər törədir. Birincisi, yerli mədəniyyətin və dilin aşınmasıdır. Bu, ənənəvi Azərbaycan ad və ifadələrinin unudulmasına və ya arxa planda qalmasına gətirib çıxarır. Bu da şəxsiyyət və mədəni bütövlüklə bağlı narahatlıq yaradır.
Bundan əlavə, xarici adları və terminləri başa düşmək bəziləri, xüsusən də qrammatikası və lüğəti məhdud olanlar üçün çətin olur ki, bu da ünsiyyətdə çaşqınlıq yaradır. Yekun olaraq, Azərbaycanda əcnəbi adların çox olmasının müsbət və mənfi tərəfləri var. Önəmli olan tarazlığı qorumaq, mədəni zənginliyi qorumaq və eyni zamanda beynəlxalq ünsiyyətdə effektiv olmaqdır. Bu tarazlıq yerli mədəniyyətin qorunub saxlanılması ilə beynəlxalq qarşılıqlı əlaqənin təkmilləşdirilməsi arasında olmalıdır”.
Digər dilçi isə bu fikirlərin əksi olaraq qeyd edib ki, xarici adların verilməsinə icazə yoxdur.
“Terminologiya komissiyası bu məsələni tənzimləyir. Əgər xarici adların qoyulmaslna icazə verilsə, bu geniş yayılsa, yavaş yavaş dəb halını alacaq və öz adlarımız unudulacaq. Buna yol vermək olmaz. Ticarət müəssisələri, müxtəlif obyektlərdə də xarici adların verilməsi də yaxşı hal sayılmır. Düzdür, turistləri cəlb etmək, müasir görünmək üçün xaric adlardan istifadə eləyirlər. Lakin çox vaxt elə adlardan istifadə edirlər ki, heç anlaşılmır. Hər kəsin xarici dil biliyi olmadığı üçün belə adların çoxluğu anlaşılmazlığa gətirib çıxarır. Bu yolverilməz haldır”
Media eksperti Azər Həsrət bu barədə öz fikirlərini belə ifadə etdi:
“Xarici adların çoxluğu aşağılıq kompleksindən qaynaqlanır. Araşdırsaq görərik ki, xarici adlara üstünlük verənlər həmin dillərdən bixəbər insanlardır. Şəxsən mənim tanıdığım insanlar var ki, övladlarına xarici adlar verirlər yaxud verməyə cəhd edirlər. Məsələn ingilis, ispan adı vermək istəyir. Lakin həmin dillərdən qətiyyən xəbəri yoxdur. Eyni zamanda obyektlərinə xarici adlar verənlərin 99 faizi verdikləri adın bəzən mənasını belə bilmirlər. Sadəcə haradasa eşidiblər, hansısa kinoda görüblər. Qulaqlarına xoş gəlib, yaxud da ki düşünüblər ki, belə ad versələr təmtəraqlı səslənər. Adicə şadlıq evlərinin çoxunun adı xarici dildədir. Oranı işlədən insanlarla xarici dillərdə danışın. Baxın, danışa bilirlərmi? Heç rus dilində danışa bilmirlər çox vaxt. Bu da o deməkdir ki, insanlar natamamlıq, aşağılıq kompleksindən əziyyət çəkirlər. Buna görə də düşünürlər ki obyektə ya da uşaqlarına ingilis adı versələr, daha üstün görünə bilərlər. Halbuki onlar belə etdikcə daha aşağı səviyyəyə düşmüş olurlar”.
Nəzrin Vüsal
Medianews.az
Qeyd: Məqalə Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə və müsabiqə şərtlərinə uyğun olaraq “Azərbaycançılıq ideyasının təbliği” mövzusunda hazırlanıb.