Media
10 illik danışıqlardan sonra dünya okeanlarını qorumaq üçün tarixi razılaşma əldə edilib.
Medianews.az bildirir ki, Açıq Dənizlər Müqaviləsi 2030-cu ilə qədər dənizlərin 30%-ni qorunan ərazilərə yerləşdirir və dəniz təbiətini qorumaq və bərpa etmək məqsədi daşıyır.
Razılaşma şənbə günü axşam BMT-nin Nyu-Yorkdakı mənzil-qərargahında 38 saatlıq danışıqlardan sonra əldə olunub.
Danışıqlar maliyyələşdirmə və balıqçılıq hüquqları ilə bağlı fikir ayrılıqları üzərində illərdir davam edirdi.
BMT-nin Dəniz hüququ haqqında Konvensiyası Okeanların mühafizəsi üzrə sonuncu beynəlxalq saziş 40 il əvvəl 1982-ci ildə imzalanıb.
Bu saziş açıq dəniz adlanan ərazinin (bütün ölkələrin balıq tutmaq, gəmiçilik etmək və araşdırma aparmaq hüququna malik olduğu beynəlxalq sular) ancaq 1,2%-i qorunur.
Bu qorunan ərazilərdən kənarda yaşayan dəniz canlıları iqlim dəyişikliyi, həddindən artıq balıq ovu və gəmi nəqliyyatı səbəbindən risk altındadır.
Beynəlxalq Təbiəti Mühafizə Birliyinin (IUCN) məlumatına görə, qlobal dəniz növlərinin son qiymətləndirməsində, təxminən 10%-nin nəsli kəsilmək təhlükəsi ilə üzləşdiyi aşkar edilib.
Müqavilədə müəyyən edilmiş bu yeni qorunan ərazilər, minerallar səthdən 200 m və ya daha çox aşağıda dəniz yatağından götürüldükdə balıq ovuna, gəmiçilik zolaqlarının marşrutlarına və dərin dəniz mədənləri kimi kəşfiyyat fəaliyyətlərinə məhdudiyyətlər qoyacaq.
Ətraf mühit qrupları mədən proseslərinin heyvanların yetişdirilməsi sahələrini poza, səs-küy çirklənməsi yarada və dəniz həyatı üçün zəhərli ola biləcəyindən narahatdırlar.
Lisenziyalaşdırmaya nəzarət edən Beynəlxalq Dəniz Dibi Təşkilatı BBC-yə bildirib ki, “dərin dənizin dibində gələcək hər hansı fəaliyyət davamlı və məsuliyyətli şəkildə həyata keçirilməsini təmin etmək üçün ciddi ekoloji qaydalara və nəzarətə tabe olacaq”.
BMT-nin Okeanlar üzrə səfiri Rena Li, iki həftəlik danışıqlardan sonra, bəzən həll olunmaq təhlükəsi ilə üzləşib.
IUCN Ocean komandasının direktoru Minna Epps bildirib ki, əsas məsələ dəniz genetik ehtiyatlarının paylaşılması ilə bağlıdır.
Dənizin genetik ehtiyatları okeandakı bitki və heyvanlardan alınan bioloji materialdır ki, bu da əczaçılıq, sənaye prosesləri və qida kimi cəmiyyət üçün fayda verə bilər.
Hal-hazırda daha zəngin dövlətlərin dərin okeanı araşdırmaq üçün resursları və maliyyəsi var, lakin daha kasıb xalqlar tapdıqları hər hansı faydanın bərabər şəkildə bölüşdürülməsini təmin etmək istəyirdilər.
Stokholm Universitetinin okean tədqiqatçısı Dr. Robert Blasiak deyir ki, problem heç kimin okean resurslarının nə qədər dəyərli olduğunu və buna görə də onların necə bölünə biləcəyini bilməməsidir.
O, açıqlamasında bildirib: “Əgər siz böyük, yüksək dəqiqlikli, geniş ekranlı televizor təsəvvür edirsinizsə və o nəhəng ekrandakı piksellərdən yalnız üç və ya dördü işləyirsə, bu, okeanın dərinlikləri haqqında məlumatımızdır. Beləliklə, biz təxminən 230.000 növ qeydə almışıq. okeanda, lakin iki milyondan çox olduğu təxmin edilir”.
Greenpeace Nordic-in okeanlar üzrə fəalı Laura Meller ölkələri “fərqlilikləri bir kənara qoyub okeanları qorumağa, iqlim dəyişikliyinə qarşı dayanıqlılığımızı artırmağa və milyardlarla insanın həyatını və dolanışıq vasitələrini qorumağa imkan verəcək bir müqavilə imzaladıqlarına” görə tərifləyib.
“Bu, təbiəti qorumaq üçün tarixi bir gündür və bölünmüş dünyada təbiətin və insanların qorunmasının geosiyasət üzərində qələbə qazana biləcəyinə işarədir” deyə bildirib.
Ölkələr əvvəllər sazişi qəbul etmək üçün yenidən görüşməli və sonra müqavilənin həyata keçirilməsinə qədər çox iş görməlidirlər.
Pews Trust okean idarəçiliyi qrupunun direktoru Liz Karan BBC-yə deyib: “Bunun qüvvəyə minməsi üçün müəyyən vaxt lazımdır. Onun qüvvəyə minməsi üçün ölkələr onu ratifikasiya etməlidirlər. Sonra bir çox institusional qurumlar var. Elm və Texniki Komitə yaradılmalıdır”.
