Hər ailədə yaşana biləcək mübahisələr bəzən uşaqların inkişafına təsir edən ölçülərə çata bilir. Xüsusilə valideynlər arasında baş verən davalar uşaqların psixologiyasına və onların təhsil həyatına mənfi təsir göstərə bilər .
Bəs, ailədəki münaqişələri uşaqlara əks etdirmədən həll etmək olarmı?
Medianews.az psixoloq Mete Sevinçin fikirlərini sizə təqdim edir:
Mübahisəli evdə uşaq özünü necə hiss edir?
“Gərgin bir mühitin şahidi olan uşağın hissləri də eyni istiqamətdə olacaq. Davanın davamlı olduğu evlərdə uşaqlar valideynlərindən kifayət qədər sevgi və diqqət ala bilmirlər. Bu şəkildə böyüyən uşaq həm də ana və atasından düzgün və sağlam bir sevgi təmsilini görə bilmədiyi üçün bədbəxtdir.Bu bədbəxtlik dəyərsizlik hissi, özünə hörmətin aşağı düşməsi və narahatlıq pozuqluğu kimi halları da gətirir.Eyni zamanda yuxu və diqqət pozğunluqları baş verir. Bütün bunları nəzərə alsaq, dava-dalaş olan evdə böyüyən uşaqlarda bir çox neqativ hallar, emosiyalar yarana bilər”.
Gərgin evdə böyüyən uşaqların təhsil həyatına bu necə yansıyır?
“Doğulduğumuz andan ehtiyac duyduğumuz ən əsas duyğu güvən hissidir. Biz bu hissi valideynlərimizin bizə olan şəfqəti, bizə qayğısı və evdəki sakit mühitdən alırıq. Daha sağlam şəkildə inkişaf edir. Ancaq davamlı olaraq gərgin və narahat mühitin şahidi olan uşaqlarda bu vəziyyət fərqlidir.Araşdırmalar göstərir ki, davaya şahid olan uşaqların zehni və sosial bacarıqları mənfi təsirlənir və bu vəziyyət yetkinlik dövründə də davam edir.
Davanın davamlı olduğu evlərdə uşaqların akademik uğurlarının azaldığı görünür. Bu proqnozlaşdırıla bilər, çünki mübahisələr davaya çevrildiyi üçün evdə daim gərgin vəziyyət yaranır. Uşaq da bu gərginlikdən öz payını evdə alır. Evdə valideynlərindən kifayət qədər dəstək və diqqət ala bilməyən uşaq məktəb həyatında çətinlik çəkəcək. Bədbəxt ailələrdə böyüyən uşaqlarda diqqət və diqqəti dərslərə yönəltməkdə problemlər ola bilər. Uşağın beynində “Nə olar dərslərimdə aşağı qiymət alıramsa, bu dəfə mənə görə dava edəcəklər” kimi yanlış fikir yarana bilər. Bu vəziyyətdə yaşana biləcək problemlərə anksiyete pozğunluqları əlavə edilə bilər. Bu səbəbdən uşaq bir qapalı dairəyə girəcək və bu kursun müvəffəqiyyətinə mənfi təsir göstərəcək”.
Narahat mühit uşağın yetkinliyinə təsir edirmi?
“Unutmaq lazım deyil ki, uşaq yetkinlik dövründə ailədə necə davranırsa, o cür davranır. Bu səbəbdən də valideynlər övladı üçün düzgün nümunə olmaq məsuliyyəti daşıyırlar. Uşağın gördüyü ilk nümunə sağlam bir ünsiyyət anası ilə atası arasındakı münasibət olacaq.Ana və ata övladının qabağında olsa,uşaq dava edərsə,uşaq bunu beyninə kodlayar.Gələcək münasibətlərini bu təsirlə davam etdirər.Amma uşaq ata-anasının bir-biri ilə hörmət və sevgi ilə ünsiyyət qurduğunu, problemləri olsa belə, sağlam şəkildə həll etdiklərini görsə, bu dəfə uşağın beyninə kodlaşdıracağı vəziyyət bu olacaq.
Narahat bir mühitdə böyüyən uşaqların yetkinlik dövründə xüsusilə münasibətlərdə problem yaşayacağını təxmin etmək olar. Çünki sağlam və dinc ailə mühiti yaşamayan fərd körpəlikdən ona lazım olan etibar və diqqəti görməyib. Bu çatışmazlıqlar fərdin yetkin həyatına mənfi təsir göstərir. Narahat bir mühitdə böyüməsi nəticəsində fərd sosial münasibətlərdə kifayət qədər bacarıqlara malik olmayacaq. Münasibətlərində mübahisəli bir rəftar göstərə bilər və ya ailədə gördüklərinə görə özünü başqa insanlardan təcrid edə bilər. Ailədə gördüyü təhriflərə görə, o da ata-anası kimi ictimai münasibətlərini və bəlkə də öz evliliyini davam etdirəcək. Çünki o, valideynlərindən belə görüb”.
Evdə uşaq üçün təhlükəsiz mühiti necə təmin etmək olar?
“Uşaq körpəlikdən kifayət qədər sevgi və diqqət görürsə, onda güvən hissi yaranır. Bu güvən hissi yetkinlik dövründə sağlam münasibətlərin əsasını təşkil edir. Bu şəkildə böyüyən uşaq valideynlərinin mübahisələrinə, fikir ayrılıqlarına şahid olsa belə ev, bu həll edilə bilən bir vəziyyətdir.Çünki o da ailəsinin ona göstərdiyi sevgini və marağı, valideynlərinin bir-birlərinə duyduqlarını bilir və mübahisələrin keçilməz olmadığını anlayır.
Təbii ki, tam xoşbəxt və tam bədbəxt evlər yoxdur. Hər bir evdə zaman-zaman fikir ayrılıqları və mübahisələr yarana bilər. Valideynlərin önəm verməli olduğu məsələ övladlarının mənfi təsirlərə məruz qalmaması üçün bu münaqişələri sağlam şəkildə həll etməyə çalışmalarıdır.
Münasibətləri pozulmuş cütlüklər bu vəziyyəti övladlarına əks etdirməmək üçün nə etməlidirlər?
“Bu məqamda valideynlərin bir-birinə münasibəti çox önəmlidir. Evdə dava olarsa, səsin çıxmamasına diqqət yetirilməlidir. Valideynlər bir-birini təhqir etməməlidir. Ön cəbhədə dava etməməyə diqqət yetirilməlidir.
“Bax anan belə dedi, bax atan belə dedi” kimi ifadələr uşağın valideynlərinə qarşı hiss və düşüncələrinə mənfi təsir göstərir. Uşaqlardan mübarizədə tərəf tutmalarını istəmək uşaqların üzərinə ağır məsuliyyət qoymaq deməkdir. Uşaq uşaq olaraq qalmalı və ona fərqli rollar təyin edilməməlidir. Valideynlər mübahisələrini təkbaşına həll edə bilmirlərsə, psixi sağlamlıq mütəxəssisinə müraciət etməlidirlər ki, bu, onlara və uşaqlarına psixoloji ziyan vurmasın”.