Tamamilə bitki yarpaqlarından əldə edilən təbii və qatqısız bir içkiyə malik olduğumuz üçün milli içkilərimizdən biri olan qara çayın faydalarını da göz ardı etmək olmaz. Bu belə olsa da, “hər şeyin artıqlığı zərərlidir” prinsipi çaya aiddir. Əslində bir çox cəhətdən sağlamlığa faydalı olan çay, çox və yanlış içildikdə də müəyyən zərər verə bilər.
Medianews.az çayın zərərlərini təqdim edir:
Aç qarına çay içmək ürək bulanmasına səbəb ola bilər.
Çayın tərkibində bir çox faydası olan tanik turşusu adlı maddə var. Ancaq turşu təbiətinə görə tanik turşusu boş bir mədə narahat edərək ürək bulanmasına səbəb ola bilər. Buna görə də yeməkdən dərhal əvvəl və ya səhər qalxdıqdan sonra heç nə yemədən çay içmək ürəkbulanma ilə nəticələnə bilər və məsləhət görülmür.
Ac qarına içilən çayın başqa bir zərəri də çayın tərkibindəki kofeinin acqarına keçərək qana çox tez qarışmasıdır. Bu stimullaşdırıcı maddənin ani təsiri aclıq səbəbiylə orqanizmin zəifləməsi ilə birləşdikdə, yuxululuq, əsəbilik, başgicəllənmə kimi yan təsirlər meydana gələ bilər. Kofeinin yan təsirləri onu acqarına içmədikdə də özünü göstərə bilər.
Kofein
Kofein dünyada ən çox istifadə edilən stimulantdır və əsasən içkilər vasitəsilə bədənə daxil olur. Kofein təbii olaraq çay, yaşıl çay, mate, qəhvə, kakao və şokoladda olur. Kola və energetik içkilərə əlavə olaraq əlavə edilir. Kofein beyinə təsir edərək yuxu və yorğunluq hissini azaldır, konsentrasiya və qavrayış səviyyəsini artırır. Ürək döyüntülərini sürətləndirərək təzyiqi artıran kofein həm də əzələləri stimullaşdırır və sizi daha enerjili edir.
Kofein normal miqdarda qəbul edildikdə zərərsizdir, lakin yüksək dozalarda bəzi yan təsirlər yarana bilər. Kofeinin yan təsirləri yüksək qan təzyiqi, ürək döyüntüsü, titrəmə, titrəmə, gərginlik, narahatlıq, stress, qızdırma və s. sayıla bilər. Buna görə də, xüsusilə axşam saatlarında çoxlu çay içmək bəzi insanların yuxusunu itirə bilər. Kofein beyində yorğunluğa səbəb olan adenozin adlı molekulun qarşısını alır və yorğun olduğunuz zaman belə zehninizin səmərəli işləməsini təmin edir. Bununla belə, davamlı olaraq kofein istehlak edən beyin zamanla aludə olur və diqqətinizi cəmləmək və işinizlə məşğul olmaq üçün güc tapmaq üçün çay lazımdır. Çay içənlərin çay içməyi dayandıra bilməməsinin səbəbi bu kofein asılılığıdır. Kofein aludəçisi olan insanlar birdən çay içməyi dayandırdıqda, həddindən artıq yorğunluq, diqqəti toplamaqda çətinlik, əsəb pozğunluğu kimi problemlər ortaya çıxır.
Üstəlik, kofeinə aludə olan insanlarda kofeinin təsiri azalır və eyni stimullaşdırıcı təsiri görmək üçün daim daha çox çay və ya qəhvə tələb olunur. Xoşbəxtlikdən, kofein asılılığı digər asılılıqlar kimi təhlükəli bir vəziyyət deyil. Bir və ya iki həftə ərzində tərkibində kofein olan içkilər qəbul etmədikdə beyin normala qayıdır.
Sağlam bir yetkin üçün gündəlik kofeinin yuxarı həddi 400500 mq-dır. Yeniyetmələr üçün 100 mq-dan çox tövsiyə edilmir. Uşaqlar üçün daha da aşağı yuxarı həddi olan kofein, aşağıda izah edəcəyimiz kimi hamilə və laktasiya edən qadınlara tövsiyə edilmir.
Gündəlik kofein istehlakınızı ölçmək asan deyil, çünki çayın tərkibindəki kofeinin miqdarı çayın növündən və nə qədər tünd dəmləndiyindən asılı olaraq böyük fərq yarada bilər. Bir fincan dəmlənmiş və ya çalxalanmış qara çayda 5 ilə 35 mq arasında kofein ola bilər. Bu halda, içdiyiniz çayın miqdarına və xüsusiyyətlərinə əsaslanaraq təxmin etmək sizə bağlıdır.
Hamilə və süd verən analar həkimə müraciət etməlidir.
Göründüyü kimi çay tərkibindəki kofeinə görə orqanizmə və beyinə müxtəlif təsirlər göstərən içkidir. Hamilə və ya süd verən qadın çay içdikdə kofein birbaşa və ya ana südü ilə körpəyə keçir. Həssas orqanizm ana və ya yeni doğulmuş körpə, əlbəttə ki, kofeinin stimullaşdırıcı təsirlərinə daha həssasdır. Çay içən analar bunu yadda saxlamalıdırlar. Bu arada, kofein istehlakının hamiləlik dövründə aşağı düşmə kimi bəzi riskləri bir qədər artırdığına dair bəzi tapıntılar var.
Əgər bir fincan çay içmisinizsə, panikaya ehtiyac yoxdur. Risklər uzunmüddətli və yüksək dozada kofein istehlakında yaranır. Ancaq hamilə qadınların çayla bağlı həkimləri ilə məsləhətləşmələri ən yaxşısıdır. Çayın qadınlara mümkün olan digər bir zərəri də dəmir çatışmazlığına və qan azlığına səbəb ola biləcək xüsusiyyətlərə malik olmasıdır.
Çay anemiyaya səbəb olurmu?
Çayın tərkibindəki kofein və tanin turşusu qidada olan dəmirin bağırsaqlara çatdıqda onun sorulmasını ləngidir. Ona görə də üzərinə bir stəkan tünd qara çay yeyib içdiyiniz zaman yeməyinizdə olan dəmir mineralını tam həzm edə bilmirsiniz və dəmir həzm sisteminizdən keçərək israf olunur. Bildiyiniz kimi, dəmir qan rəngini verən qırmızı hemoqlobin molekulu üçün zəruri elementdir. Dəmir çatışmazlığı olduqda anemiya meydana gəlir. Ancaq çay içmə ilə birbaşa əlaqəli dəmir çatışmazlığı və anemiya çox yayılmayıb. Ancaq daimi çay içmək onsuz da anemiyadan əziyyət çəkən insanların vəziyyətini pisləşdirə bilər. Həmçinin qadınlar kimi anemiyaya daha meyilli insanlar da bu mövzuda diqqətli olmalıdırlar. Qadınların dəmirə ehtiyacı kişilərdən 2 dəfə çox olduğu üçün dəmir çatışmazlığı və qan azlığı qadınlarda daha çox problem yaradır. Buna görə də qadınlar üçün həddindən artıq qara çay istehlak etmək yaxşı fikir olmaya bilər.
Çayın bu mümkün zərəri bəzi sadə ehtiyat tədbirləri ilə aradan qaldırıla bilər. Əvvəla, çayı yeməklə birlikdə, yeməkdən dərhal əvvəl və ya dərhal sonra içməyin. Beləliklə, dəmir mineralı udulmuş halda, həzm sisteminizdə kofein və tanin olmayacaq. Çaya limon sıxmaq başqa bir sağlam tədbirdir. Limonun tərkibindəki C vitamini dəmirin udulmasını artıra və çayın pis təsirini kompensasiya edə bilər. Nəhayət, dəmir mineralını qırmızı ət kimi heyvani məhsullardan almağa cəhd edə bilərsiniz. Çay yalnız bitkilərdən alınan dəmirə təsir etdiyi üçün və ətin tərkibindəki dəmir fərqli olduğu üçün çay onun sorulmasına mane olmur.
Çox isti çay xərçəngə səbəb ola bilər.
Təəssüf ki, xalq olaraq isti çay içmək adətimiz var. Lakin Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının 2016-cı ildə apardığı araşdırmaya görə, 65 C-dən yuxarı temperaturda içilən içkilər ağız boşluğunda, qırtlaqda və yemək borusunda xərçəng riskini artırır. Əslində qara çayın özü kanserogen deyil. Hətta müxtəlif xərçəng növlərinin inkişafının qarşısını ala biləcək faydalı bir içkidir. Məsələ burasındadır ki, çay yemək borusuna qaynar şəkildə daxil olur və burada yanıqlara səbəb olur. Eyni yerdəki hüceyrələr daim qaynayaraq məhv olduğu üçün bu hüceyrələrin DNT-si təbii olaraq pozulmağa başlayır və zamanla xərçəng hüceyrələri meydana çıxır. Bu riski aradan qaldırmaq olduqca sadədir. Etməli olduğunuz tək şey ilıq çay içməkdir. Əgər siz çox şəkərli çay içməyi sevirsinizsə, gizli bir təhlükə ilə üzləşə bilərsiniz. Bir çay qaşığının tərkibində təxminən 5 qram şəkər var və bu şəkər çayda əriyir və tez qanınıza qarışır. Beləliklə, qan şəkəriniz yüksəlir. Təsəvvür edin ki, hər stəkan çaya bir neçə damcı şəkər içir və bunu gündə dəfələrlə edirsiniz. Bu vəziyyətdə, gün ərzində nəyinki qan şəkərinizi dəfələrlə artıracaqsınız, həm də çoxlu lazımsız kalori qəbul edəcəksiniz. Həddindən artıq şəkər isə həm insulin müqaviməti yaradaraq şəkər xəstəliyinə tutulma riskini artırır, həm də vücudunuz tərəfindən yağa çevrilərək yığılır və arzuolunmaz çəkiyə doğru kiçik, lakin qəti addımın atılmasına səbəb olur.
Medianews.az