Media
Baş ağrısı cəmiyyətdə ən çox rast gəlinən sağlamlıq şikayətlərindən biridir.
Medianews.az xəbər verir ki, baş ağrısı ümumi əhalinin 48,9%-də müşahidə olunur və qadınlarda kişilərə nisbətən daha çox rast gəlinir. Bəzi baş ağrıları insanları yorur və həyat keyfiyyətinə mənfi təsir göstərir.
Araşdırmalar göstərib ki, ailə həkimlərinə müraciət edən hər 10 nəfərdən biri baş ağrısı şikayəti ilə gəlir. Bundan əlavə, nevrologiyaya müraciət edən hər 3 nəfərdən biri baş ağrısı ilə əlaqədardır.
Baş ağrısı nədir?
Başın hər hansı bir yerində baş verən baş ağrısı, bütün bəşəriyyətin həyatının bir hissəsində yaşadığı bir şikayətdir. Təcili yardım xidmətlərinə müraciət edən səbəblər arasında 3%-i əhatə edir. Baş ağrılarının 96%-i xoş xassəlidir, lakin bədxassəli ligament ağrılarının qalan halları erkən müdaxilənin həyat qurtardığı fövqəladə hallar sırasındadır. Təcili yardım həkimləri bu tip kursa meylli olan halları diqqətlə təhlil edir, xəstənin anamnezini götürür və fiziki müayinə aparır. Daha sonra əsas vəziyyəti başa düşmək üçün müxtəlif laboratoriya üsulları və radioloji görüntüləmə üsulları istifadə olunur.
Baş ağrılarının hansı növləri var?
Beynəlxalq Baş Ağrısı Cəmiyyəti baş ağrılarını 14 əsas qrupa və yüzlərlə alt qrupa ayırıb. Baş ağrıları başqa bir əsas sağlamlıq probleminə görə baş vermirsə və birbaşa baş ağrısı şəkli ilə ortaya çıxırsa, buna birincil baş ağrısı deyilir. Ən çox görülən növlər miqren, gərginlik tipli və klaster baş ağrılarıdır.
İkinci dərəcəli baş ağrıları isə 10% nisbətində baş verən və beyin-damar xəstəlikləri, sinir sistemi xəstəlikləri, beyin şişləri, göz xəstəlikləri, sinüzit, meningit kimi xəstəliklərin gedişi zamanı müəyyən bir xəstəlik nəticəsində yaranan baş ağrılarıdır.
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) bildirir ki, demək olar ki, hər kəs həyatının bir dönəmində baş ağrısı yaşayır. Baş ağrısı “başın hər hansı bir yerində ağrı hissi” olaraq təyin olunsa da, bu şikayətin şiddəti insandan insana dəyişir. Bəzi simptomlarla müşayiət olunan baş ağrıları təcili müdaxilə tələb edən ağrılar olduğundan diqqətli olmaq lazımdır. Boyun sərtliyi, dəri döküntüsü, qusma, yuxululuq, danışma çətinliyi, 38 dərəcə və yuxarı hərarət, bədənin bir hissəsinin iflic olması və ya görmə itkisi kimi simptomlarla müşayiət olunan baş ağrısı, mövcud vəziyyəti təcili müdaxilə tələb edə biləcək bir baş ağrısı kimi qiymətləndirir.
Birincili baş ağrıları həm simptom, həm də müstəqil bir fenomen kimi qəbul edilir. Birincili baş ağrıları epizodik (hücum şəklində) və ya xroniki (uzun kurs) baş verə bilər. Epizodik baş ağrıları vaxtaşırı görünən və sonra yox olmağa meylli ağrılardır. Epizodik baş ağrılarının müddəti 30 dəqiqədən bir neçə saata qədər dəyişir. Xroniki baş ağrıları daimi ağrılardır. Adətən ayın əksər günləri olan bu ağrılar günlərlə davam edə bilər. Bu cür baş ağrılarının müalicəsində ağrıya nəzarət üsullarının tətbiqi zəruridir.
Baş ağrısının müxtəlif növləri var:
Gərginlik tipli baş ağrısı
Baş ağrısının ən çox görülən növü gərginlik tipli baş ağrısıdır ki, bu da adətən 20 yaşdan yuxarı qadınlara təsir edir. Xəstələr bildirirlər ki, gərginlik tipli baş ağrısı baş ətrafında sıx bir bant kimi hiss olunur. Gərginlik tipli baş ağrıları boyun və kəllə əzələlərinin uzanması nəticəsində yarana bilər. Bədəni uzun müddət yanlış vəziyyətdə saxlamaq və ya stress kimi vəziyyətlər gərginlik tipli baş ağrısını asanlaşdıran amillərdəndir.
Klaster Baş Ağrısı
Klaster baş ağrısı, titrəməyən ağrı, lakin üzün bir tərəfində və ya gözlərin arxasında nəzərə çarpan yanan ağrı ilə xarakterizə olunur. Bu tip baş ağrıları baş verdikdən sonra baş ağrısını gözlərdə yaş və burun axması kimi əlamətlər müşayiət edir. Uzun müddət davam edən klaster baş ağrısında bu proses bəzən 6 həftə davam edir. Klaster baş ağrıları həftənin istənilən günü, bəzən gündə bir dəfədən çox baş verə bilər. Əsas səbəb tam aydınlaşdırılmasa da, bu nadir baş ağrısı növündən ən çox 20-40 yaş arası kişilər əziyyət çəkir.
Klaster baş ağrıları hücumlarda meydana gəlir. Bu hücumların müddəti insandan insana dəyişir, lakin 15 dəqiqə ilə 3 saat arasındadır. Orta hesabla, xəstələrin əksəriyyəti gündə 1 ilə 4 arasında hücum yaşayır. Bu hücumlar adətən günün eyni vaxtında baş verir. Bir hücum başa çatdıqdan sonra digəri meydana gəlir və qruplaşma göstərir.
Miqren
Şiddətli baş ağrısı növü olan miqren, adətən üzün yalnız bir yarısında meydana gələn titrəyici baş ağrısıdır. Miqren öz daxilində bir çox alt tiplərə bölünür. Xroniki miqren baş ağrısı bu alt növlərdən biridir və bir aylıq dövrün ən azı 15 günündə baş verir. Bir başqa miqren növü olan hemiplejik miqrendə vuruşa bənzər şikayətlər meydana gəlir. Bu tip miqren xəstələrində baş ağrısı olmadan ürəkbulanma, görmə problemləri və yuxululuq kimi əlamətlər meydana gəlir.
Bəzi miqrenli xəstələrdə baş ağrısını müxtəlif vizual simptomlar müşayiət edə bilər. Bu vəziyyət bu xəstə qrupunda təxminən hər 5 nəfərdən 1-nə təsir edir və bu simptomlar baş ağrısı baş verməzdən əvvəl baş verir. Aura dövrü adlanan bu dövrdə insanlar yanıb-sönən işıqlar, parıltı, diaqonal xətlər, ulduzlar və ya kor nöqtələr kimi vizual problemlər yaşadıqlarını təsvir edirlər. Aura dövründə üzdə və ya bədənin bir hissəsində karıncalanma və ya danışmaqda çətinlik çəkmə kimi əlamətlər də əlamətlər arasında ola bilər. Lakin bu miqren simptomları və insult əlamətləri oxşar olduğundan, bu cür şikayətləri olan şəxslərin ən qısa zamanda səhiyyə müəssisələrinə müraciət etmələri tövsiyə olunur.
Migren baş ağrısı ailəvi ola bilər, buna görə də müxtəlif sinir sistemi şərtləri ilə əlaqəli olduğu düşünülür. Qadınlar kişilərdən təxminən 3 dəfə daha çox miqrenə meyllidirlər.
İldırım Baş Ağrısı
İldırım baş ağrısı birdən-birə baş verən, gözlənilməz və ciddi gedişi olan baş ağrısı növüdür. Heç bir xəbərdarlıq əlaməti olmadan məkrli şəkildə başlayır və təxminən 5 dəqiqə davam edir. Bu baş ağrısı beyindəki qan damarlarını əhatə edən problemlər səbəbindən meydana gəlir və mümkün qədər tez müdaxilə edilməlidir.
Yüksək qan təzyiqi baş ağrısı
Yüksək qan təzyiqi bəzi insanlarda baş ağrısına səbəb ola bilər. Qan təzyiqinə bağlı baş ağrısı tibbi dəstəyi göstərən həyəcan siqnallarından biri hesab olunur. Hipertansiyon baş ağrıları başın hər iki tərəfinə təsir edir və fiziki fəaliyyət zamanı xarakterik olaraq pisləşir. Pulsatil (pulsasiya edən) ağrı görmə itkisi, yuxululuq, burun qanaması, sinə ağrısı və nəfəs darlığı kimi mühüm simptomlarla müşayiət oluna bilər.
Baş ağrısının səbəbləri nələrdir?
Baş ağrısının səbəbləri nələrdir sualının cavabı baş ağrısının növünə görə dəyişir. Misal üçün birincili tip baş ağrılarında, genetik meylli şəxslərdə ətraf mühit faktorları beyində aktivləşmə yaradır. Bu aktivləşmə beyin damarlarının genişlənməsinə səbəb olur və kimyəvi maddələr sərbəst buraxılır. Bunlar sinirləri stimullaşdıraraq ağrıya səbəb olur.
İkinci dərəcəli baş ağrıları altında bir çox fərqli səbəb ola bilər. Məsələn, infeksiyalar (sinus, qulaq, beyin qişaları), qan damarlarının zədələnməsi (anevrizma, malformasiyalar, damar tıkanıklığı), şişlər, hipertoniya səbəblərdən yalnız bir neçəsidir. Bu səbəbdən ikinci dərəcəli baş ağrılarının səbəbini müəyyən etmək həyati əhəmiyyət kəsb edir. Bundan əlavə, menstruasiya zamanı qadınlarda baş ağrıları ola bilər.
İkinci dərəcəli baş ağrısının səbəblərini aşağıdakı kimi ümumiləşdirmək olar:
- Beyin şişi və ya beyin anevrizması şiddətli baş ağrılarına səbəb ola bilər. Belə problemlərdə görülən baş ağrısı kəllədaxili həcmin məhdud olması və kəllədaxili təzyiqin artmasına səbəb olan yer tutan lezyondan qaynaqlanır.
- Onurğanın boyun nahiyəsindəki hissəsinə boyun onurğası deyilir. Servikogen baş ağrıları bu bölgədəki fəqərələrin degenerasiyası və onurğa kanalının sıxılması nəticəsində yaranır. Baş ağrısı ilə yanaşı, bu pozğunluğu olan insanlar da şiddətli boyun ağrıları yaşayırlar.
- Bəzi dərmanların yanlış istifadəsi də baş ağrılarına səbəb ola bilər. Ağrıya nəzarətdə istifadə edilən dərmanların həddindən artıq istifadəsi və ya kəskin dayandırılması baş ağrısı ilə nəticələnə bilər.
- Beyin qişaları beyin və onurğa beynini əhatə edən membran formalı qoruyucu strukturlardır. Bu qişaların iltihabına meningit deyilir. Meningit inkişaf etdikdən sonra insanlarda baş ağrısı baş verə bilər.
- Bəzi insanlar travmadan sonra baş ağrıları hiss edə bilərlər. Post-travmatik olaraq təyin olunan baş ağrısı, baş nahiyəsində yıxılma, yol qəzası və ya xizək yaralanması kimi travmalardan sonra baş verir.
- Bəzi insanlar travmadan sonra baş ağrıları hiss edə bilərlər. Post-travmatik olaraq təyin olunan baş ağrısı, baş nahiyəsində yıxılma, yol qəzası və ya xizək yaralanması kimi travmalardan sonra baş verir.
Nəfəs alma havası sinuslar adlanan boşluqlardan keçərək nəmlənir və isidilir. Bu strukturlarda iltihab üz bölgəsində bu boşluqlarda təzyiq hissi yarada bilər və baş ağrısının inkişafına səbəb ola bilər. - Onurğa baş ağrıları serebrospinal mayenin azalması səbəbindən baş verir. Bu vəziyyətə ən çox epidural və ya spinal anesteziya prosedurlarından sonra rast gəlinir.
Bu səbəblərdən başqa aparılan bəzi araşdırmalar nəticəsində qadınların təxminən 39%-nin doğuşdan sonrakı ilk həftə ərzində baş ağrısı olduğu müəyyən edilmişdir. Doğuşdan sonra baş ağrısı olaraq təyin olunan bu vəziyyət estrogen səviyyəsinin dəyişməsi səbəbindən baş verə bilər. Doğuşdan sonra estrogen səviyyəsinin azalması da depressiyanın inkişafına səbəb ola bilər. Estrogen səviyyəsi ilə yanaşı stress, yuxu gigiyenasının pozulması, halsızlıq və susuzluq kimi vəziyyətlər də doğuşdan sonra baş ağrısının yaranmasında rol oynayan amillər arasındadır.
Davamlı baş ağrılarına səbəb nədir?
Davamlı ağrının ikincili səbəbinin olub-olmaması araşdırılmalıdır. Əvvəlki dövri ağrıları olan xəstələrdə bu ağrılar davam edərsə, xəstənin birdən çox ağrıkəsici istifadə etmiş ola biləcəyi və ya altında yatan psixoloji səbəblərin ola biləcəyi ehtimalı ağlına gələ bilər. Ancaq unutmaq olmaz ki, hematoma (qan toplama), beyin damarlarında laxtalanmalar, meningit və temporal arterit kimi xəstəliklər də beyin qanamasından sonra davamlı baş ağrılarına səbəb ola bilər.
Baş ağrısı necə keçir?
Baş ağrısı halında, əsas sağlamlıq problemi varsa (məsələn, sinus infeksiyası və s.) müvafiq müalicə mütəxəssis həkimdən alınır. Bunun xaricində ilkin baş ağrılarında, xüsusilə miqrendə nevroloq xəstəlik tarixçənizi götürərək araşdırır və müvafiq müalicəyə başlayır.
Baş ağrılarının müalicəsində sınanacaq bir çox dərman var. Migrenin müalicəsində məqsəd tetikleyici faktorları azaltmaq, sinir sistemindəki həssaslığı və ağrı zamanı damarlarda və ətrafda meydana gələn hadisələri basdırmaqdır. Əsas müalicə profilaktik və hücum müalicəsi olaraq ikiyə bölünür. Burada xəstənin ağrılarının tezliyi müalicə qərarında təsirli olur. Məsələn, xəstənin ağrısı ayda yalnız bir və ya iki dəfə görülürsə, bu xəstəyə hücum müalicəsi planlaşdırılır.
Ağrıya nəzarət etmək üçün sadə ağrıkəsicilər, qeyri-steroid antiinflamatuar dərmanlar, erqotamin aktiv maddələri olan preparatlar və ya triptan qrupu dərmanları istifadə edilə bilər. Ağrı kəsicilər ümumiyyətlə ziyansız görünən dərmanlar olsalar da, davamlı istifadə edildikdə xüsusilə böyrək parenximasına və digər orqanlara geri dönməz zərər verə bilər. Buna görə də, davamlı istifadə tövsiyə edilmir.
Bir ayda dörd və ya daha çox olduqda qoruyucu-profilaktik müalicəyə üstünlük verilir. Profilaktik müalicədə dərmanlar hər gün qəbul edilir. Bu məqsədlə ürək dərmanları, depressiya dərmanları və ya epilepsiya dərmanları istifadə olunur. Bu tip dərmanlar həkim resepti və məsləhəti olmadan qəbul edilməməlidir.
Bütün bu müalicə üsullarından başqa, baş ağrıları üçün istifadə edilən bir sıra alternativ müalicə üsulları da mövcuddur. Bunlara misal olaraq:
- Gərginlik tipli baş ağrısında biofeedback miqrendə akupunktur
- Xroniki ağrılar üçün dərin toxuma masajı, tənəffüs məşqləri, aromaterapiya, riboflavin, maqnezium ehtiva edən məhsullar, ‘feverfew’ bitkisi kimi müalicələr bəzi insanlara kömək edə biləcək tətbiqlər arasındadır.
- Botoks son illərdə baş ağrılarının müalicəsində istifadə olunsa da, tez-tez və xroniki ağrılar üçün müalicə alternativi olsa da, ilk növbədə çox bahalı olduğu üçün istifadə olunan praktiki müalicə deyil.
Baş ağrılarının qarşısını almaq üçün bəzi həyat tərzi dəyişiklikləri edə bilərsiniz. Onları aşağıdakı kimi sadalaya bilərik:
- Baş ağrınızın səbəblərini araşdırın, günün hansı saatında və hansı hərəkətləri etdikdən sonra adətən baş ağrısı hiss etdiyinizi qeyd edin. Mümkünsə, bu fəaliyyətləri azaldın.
- Alkoqol istehlakınızı məhdudlaşdırın. Alkoqol, xüsusən də qırmızı şərab baş ağrısına səbəb olur.
Tərkibində nitrat olan işlənmiş qidalar baş ağrısına səbəb ola bilər. Bu qidalara misal olaraq şokolad, işlənmiş ətləri göstərmək olar. Nitratlar bütün bədəndəki qan damarlarına təsir göstərir. Bu səbəblə beyindəki damarlarla əlaqə quraraq baş ağrısına səbəb ola biləcəyi düşünülür. - Yuxunun keyfiyyəti və müddəti yalnız sağlam həyat üçün vacib deyil, həm də miqren və ya baş ağrısı hücumlarının qarşısının alınmasında mühüm faktordur.
- Uzun müddət kompüter və ya mobil telefondan istifadə etdikdən sonra boyun əzələlərində müəyyən yorğunluq və ağrılar müşahidə oluna bilər. Belə hallarda tez-tez mövqe dəyişdirmək ağrıların qarşısını ala bilər.
- Aclıq baş ağrısı tetikleyicisi olduğundan, baş ağrılarının qarşısını almaq üçün yeməkləri atlamamaq vacibdir.
- Bəzi baş ağrıları birbaşa stresslə bağlıdır. Bu səbəbdən həyatınızda stresslə mübarizə aparmaq həm baş ağrılarınızı idarə etmək, həm də həyat keyfiyyətinizi artırmaq baxımından çox əhəmiyyətlidir.
Baş ağrısı olan xəstənin həkimə nə vaxt müraciət etməli olduğu sualının cavabını belə ümumiləşdirmək olar:
- Ağrı davamlıdırsa və intensivliyi artırsa
- Əgər ilk dəfə ağrı keçirən şəxsin yaşı 10-dan aşağı və ya 50-dən yuxarıdırsa,
- Əgər əvvəllər mövcud olan ağrının şiddəti və forması dəyişibsə, müalicəyə cavab vermirsə,
- Sizi yuxudan oyadırsa
- İşığa həssaslıq, ürəkbulanma və qusma kimi simptomlarla müşayiət olunarsa
- Qızdırma və ya boyun sərtliyi ilə müşayiət olunan baş ağrınız varsa
- Əgər başağrısı onun həyatında qarşılaşdığı ən şiddətli ağrıdırsa və ağrı fiziki hərəkət zamanı (ağır yük qaldırmaq, cinsi əlaqə zamanı) baş verirsə və ya ağrı artıbsa, mütləq həkimə müraciət etmək lazımdır.
Yuxarıdakı amilləri özünüzdə müşahidə edirsinizsə, mütləq nevroloqa müraciət etməlisiniz.
Medianews.az
