“Gender məsələsi Azərbaycan qanunvericiliyində istər qadına, istərsə də kişiyə bərabər yanaşır”

Dünyanın müxtəlif yerlərində illər boyu qadın və kişi hüquqları ilə bağlı ciddi polemikalar aparılıb, fikir ayrılıqları yaranıb. Buna baxmayaraq gender məsələləri, kişi və qadın bərabərliyi hər ölkədə eyni deyil. Müxtəlif ölkələrdə buna fərqli kontekstdən yanaşılır. Son dövrlər boşanmaların artması, gənclərin ailə qurmaqda maraqlı olmaması, ailələrin bir və ya ikidən artıq övlad dünyaya gətirmək istəməməsi kimi məsələlər demək olar ki, əksər ölkələrdə problem olaraq qalır. Bəs, bu kimi faktorların qarşısı necə alınmalıdır?

Tanınmış sosioloq Sahib Altay bu və digər məsələlərlə bağlı Medianews.az-a belə şərh verib:

“Müasir dünya standartlarına uyğun olaraq ölkəmizdə ciddi gender problemi var. Xüsusilə də, bu, bizdə məişətdə özünü büruzə verir. Müsəlman şərqində ilk cümhuriyyət quran ölkə olaraq Azərbaycanda ilk dəfə qadına seçim hüququ verilib. Qadın azadlıqları, qadın hüquqları ilə bağlı bəyannamələr, qanunlar qəbul edilib. Ümumiyyətlə, gender məsələsi Azərbaycan qanunvericiliyində həm yaşam tərzi, həm  əmək fəaliyyəti, həm də ictimai fiqur kimi istər qadına, istərsə də kişiyə bərabər yanaşır. Bu baxımdan hər hansı bir ayrı-seçkilik yoxdur. Ayrı-seçkilik bizim mühitimizdə mövcuddur.

Azərbaycan hüquqi cəmiyyət deyil, hüquqi dövlətdir. Bizdə hüquqi düşüncə üst səviyyədə olmadığına və həyat tərzimizdə öz əksini tapmadığına görə, Konstitusiyada əksini tapmış hüquqlarımız gündəlik yaşam tərzimizdə, əmək fəaliyyətimizdə, təcrübəmizdə keçərli olmur. Çünki hüququn arxasında hüquqi düşüncə olmalıdır.  Azərbaycan mental mühafizəkar, eyni zamanda kütləvi inanclı bir cəmiyyətdir. Mən bunun birbaşa inancla əlaqədar olduğunu deyə bilmərəm. Bunu inanca qarşı hörmətsizlik kimi qəbul edirəm.

Amma inancın fonunda formalaşmış mövhumatlar var ki, məhz Azərbaycanda mentallığın, inancın və tarixi travmaların formalaşdırdığı məişət təfəkkürünün nəticəsində Azərbaycanda gender bərabərsizliyi var. Bunun başqa bir tərəfi də iqtisadi-sosial asılılığa görədir ki, həm təfəkkür baxımından azərbaycanlı  ailəsində övlad valideyndən, qadın kişidən asılıdır. Bu həm də iqtisadi baxımdan belədir. Sosial-mənəvi məsələlərdə biz tarixi travmaları, mentaliteti, dini nəzərə almaqla yanaşı, həm də iqtisadiyyat faktorunu nəzərə almalıyıq. Hər nə qədər desələr ki, bizdə kapitalizm quruluşudur, Azərbaycandakı mövcud iqtisadi quruluş və ictimai sosial münasibətlərə təsir edən yaşam tərzi, maddi yaşam tərzi, gəlirlər, iş strukturları, əmək fəaliyyəti imkan vermir ki, ölkəmizdə gender balansı qorunsun və yaxud da gender bərabərliyi formalaşsın. Eyni zamanda təfəkkür də təmin olunmalıdır”.

Sosioloq əlavə edib ki, Azərbaycanda ailələrin qəbul etdiyi bir ailə modeli var və o modelə əsasən ailə prinsipləri qorunur: “Milli-mənəvi dəyərlər, adət ənənələrin müasir dövrdə artıq deqradasiyaya uğradığını görürük. Bir tərəfdə qloballaşan dünya var, digər tərəfdə Azərbaycan xalqı və bu xalqın timsalında bir çox  mental toplumlar var, onlar mühafizəkarlıq etməyə çalışırlar. Eyni zamanda, gündəlik boşanma sayları, xəbərlərdə nümayiş olunan ailə məsələlərilə bağlı məlumatlar, işsizlik faktoru, zorakılıq, psixoloji-sosial məsələlərdən doğan stress faktorları azərbaycanlı ailə modelinin dağılmasına gətirib çıxarır. Bu da mental kütlədə psixoza səbəb olur. Bu gün  Azərbaycanda böyük ailə münaqişələri var. Yuxarıda dediyim kimi, bu həm iqtisadi faktorlar, həm də mental mühafizəkarlıqla bağlıdır. Bir daha əvvəlki fikrimə qayıdacağam ki, hər bir dövrün öz tendensiyası var və həmin dövrün tendensiyasına uyğun həyat tərzi qurulur. Sən müasir dünyanın düşüncə tərzinə, iqtisadi quruluşuna, yaşayış tərzinə uyğun olaraq birbaşa mühafizəkarlıq edə bilməzsən. Misal üçün,  Azərbaycanın ailə modelini yaşatmaq istəyirsənsə, köhnə dəyərlər üzərində öz psixologiyana uyğun olaraq yeni dəyərlər formalaşdırmalısan. Burada sosial münasibətlər iqtisadi quruluşla uzlaşmalıdır. Bunun üçün də elmi yaradıcılığa, maarifçiliyə, təhsildə xüsusi sosial layihələrə ehtiyac var. Müasir dünya tendensiyasına uyğun olaraq yaşam və düşüncə tərzi formalaşdırılmalıdır. Çünki artıq yüz il öncə Mirzə Cəlil, Axundovun ziyalılıq- maarifçilik prinsipləri geridə qalıb, o prinsiplər bu gün üçün keçərli deyil”.

Hazırladı: Afaq Mirayiq
Medianews.az

Məqalə Medianın İnkişafı Agentliyinin onlayn media subyektlərinə (veb-saytlara) maliyyə dəstəyi əsasında hazırlanıb.